Kilka cech z wkrętów do mocowania szyn na podkładach
Bardzo ciekawe „wykopaliska”
Słońce coraz wyżej, dzień coraz dłuższy, wszystko to sprzyja tzw. "archeologii kolejowej" oraz poszukiwaniom wszelkich reliktów i artefaktów związanych z koleją - tym bardziej, że wiele linii kolejowych w Polsce jest "rozkopanych", z powodu trwających remontów i modernizacji, co jest swoistą "okazją" do dłuższego spaceru obok torów i np. przyjrzenia się, czy np. koparka nie "wyrzuciła" czegoś na wierzch lub do "pogrzebania butem" w piachu
Z informacji jakie posiadam, wypukłe cechowanie wkrętów na główce zwierało następujące dane:
-
typ (wkrętu, nawierzchni do jakiej był przeznaczony)
-
rok produkcji (
po przeciwnej stronie cechy typu)
-
znak fabryczny (znak, marka producenta)
Rok produkcji nanoszony był w postaci dwucyfrowej końcówki roku, a cecha znaku fabrycznego przyjmowała – w przypadku np. wkrętów produkcji polskiej – numer (markę) fabryczną, nadawaną już od początku lat 20-tych przez Ministerstwo Kolei Żelaznych – późniejsze Ministerstwo Komunikacji, wszystkim polskim producentom, wykonującym zamówienia na wyroby metalowe dla PKP (znane także z szyn, łubków itp np „20” to Huta Królewska, „22” to Huta Pokój itp.). Wkręty pochodzenia obcego (odziedziczone po zaborcach, lub z czasów II w. św.), zazwyczaj posiadały cechy typu i roku produkcji. Biorąc pod uwagę to, że wkręty podlegały intensywnej wymianie w II RP (głównie przy wymianie podkładów), w Polsce, na potrzeby PKP produkowano w 20-leciu międzywojennym różne typy wkrętów dla obcej nawierzchni, oczywiście głównie austriackiej i pruskiej (odziedziczona po Rosji carskiej nawierzchnia oparta była niemal w 100 % na mocowaniu szyn przy pomocy haków), przy okazji starając się o pewną unifikacje i standaryzację wkrętów.
Opisana wyżej zasada cechowania odnosi się do wkrętów, które posiadają czop główki zakończony u góry kształtem piramidalnym, czyli takich jak na zdjęciach. Można dodać, że zdarzają się też wkręty z czopem u góry płaskim. Wówczas cecha typu wkrętu (w przykładzie poniżej typ C1), może być naniesiona (ale nie musi) pośrodku - na płaskiej powierzchni góry czopa, a pozostałe cechy (rok produkcji i znak fabryczny) leżą naprzeciwko siebie. Obrazuję to wybrane przeze mnie rysunki górnego rzutu główki wkrętów, pochodzące z katalogu:
„Album rysunków złączek nawierzchni żel. używanych na Polskich Kolejach Państw. Uzupełniony”, wydanie Ministerstwa Komunikacji
z 1947 r. Dodatkowo jedna ze stron z tego albumu obrazująca przykładowe typy wkrętów.
Omówione wyżej trzy cechy, powinny być naniesiona tak, że obracając wkręt i patrząc na daną „ćwiartkę” z cechą, dół cechy powinien być zawsze w kierunku krawędzi główki – czyli leżące naprzeciw siebie cechy, leżą w stosunku do siebie do góry nogami. Dobrze obrazuje to kolejna stron z wyżej wymienionego albumu, gdzie widać prawidłowo naniesioną cechę A1, oznaczającą typ wkrętu. Obok wkrętu typu A1, wkręt typu S
5, z cechą naniesioną pośrodku płasko zakończonego czopu główki.
Biorąc pod uwagę to co napisałem, można pokusić się o „rozszyfrowanie” cech zaprezentowanych przez kolegę
Szwed1978 wkrętów. Wszystkie one mają czopy główki o kwadratowym przekroju poziomym, zakończone kształtem piramidalnym. Kształt kwadratowy przekroju świadczy, że to naprawdę stare wkręty, bo od początku lat 50-tych dla PKP produkowano wkręty wyłącznie z czopami główki o prostokątnym przekroju poziomym - w celu uniknięcia zaokrąglania się czopu kwadratowego przy wkręcaniu. Teoretycznie wkręty ze zdjęć powinny nosić po trzy cechy (dwie w przypadku wkrętów obcego pochodzenia). Tak więc:
Wkręt nr 1. To prawdopodobnie wkręt do nawierzchni pruskiej typu 6 („6”) wyprodukowany w 1910 r. („10”), a może 1913 (jeżeli jest tam np. „13” zamiast „10”
). Raczej te małe „s” jest tylko złudzeniem, bo widać, że „szóstak” leży pośrodku „ścianki czopa”, gdyby było to np. „s6”, to szóstka była by lekko przesunięta w prawo, aby cała cecha była pośrodku.
Wkręt nr 2. To prawdopodobnie wkręt do austriackiej nawierzchni typu E (choć oryginalnie szyny typu E były mocowane przy pomocy haków), z 1923 r. ("23").
Wkręt nr 3. Tu bardzo ładnie widać, że jest to wkręt do nawierzchni pruskiej typu 8 (coś tam), produkcji Modrzejowskich Zakładów Górniczo-Hutniczych Sp. Akc. (Zakłady Żelazne Milowickie) w Milowicach (Sosnowiec) – znak marki fabrycznej
„czwórka” w kole, wyprodukowany w 1936 r. ("36"). Przy „ósemce” raczej musiała być jakaś literka, doprecyzowująca typ nawierzchni, bo „ósemka' nie jest po środku „ścianki” czopa, więc prawdopodobnie musiała pierwotnie posiadać coś jeszcze (aby cecha była wypośrodkowana). Może było to 8c lub 8f, bo po 8b czy 8d, raczej zachowałaby się kreseczka od „b” czy „d”. Można dodać, że typ 8f to już typowo polska odmiana pruskiej „ósemki”, a te „f” było cechowane „bardzo delikatnie”, po latach często jest niewidoczne (także na szynach), pojawia się np. złudzenie, że widać cyfrę 81 zamiast 8f.
Wkręt nr 4. To prawdopodobnie wkręt do nawierzchni typu 8 - coś tam, bo „ósemka”, podobnie jak w przykładzie wyżej, nie jest wypośrodkowana w stosunku do „ścianki” czopa. Z drugiej strony powinien być rok produkcji, więc to raczej nie symbol 5/2. Istnieje też możliwość, że ta ósemka to trójka
i jest to np. początek roku z lat 30-tych (3...), wówczas w tym 5/2 widział bym raczej 8 (nie „dwójkę”), przy czym te 5 (S ?) to raczej złudzenie spowodowane przez korozją.
Wkręty nr 5 i nr 6. W obu przypadkach bardzo mało widać, podejrzewam, że te S to tylko „wyżarcia rdzy”, choć były np. różne typy wkrętów oznaczane literą S na początku. Na wkręcie nr 5 bardziej widzę "12" (rok produkcji 1912
(przy „odrzuceniu” hipotetycznego S), natomiast przy wkręcie nr 6 szczerze mówiąc nie widzę nic
, za to widać, że korozja „zjadła” większość powierzchni główki i czopa...
Może gdybyś podał np. wymiary zaprezentowanych wkrętów (choćby przybliżone, bo z powodu korozji trudno mówić o dokładności pomiarów), tzn. np. długość całkowitą, średnicę główki, wysokość czopa, długość trzpienia bez gwintu, średnicę trzpienia itp. to można było by coś dopasować (lub choćby wyeliminować), podług typów wkrętów do danej nawierzchni. Może napiszesz też skąd konkretnie pochodzą zaprezentowane wkręty, gdzie je znalazłeś (odkopałeś) i czy towarzyszyły im np. jakieś relikty szyn ?