Szyneczki i ...

[Stanisław1972]

W roku 1938 Buczek jeszcze sobie nie zasłużył na to aby być patronem huty. HB - S. Moim zdaniem Huta Bankowa -oddział Sosnowiec.

faktycznie - szyna z Wisły Głębce może pochodzić z Dąbrowy Górniczej (strona 14 z rycinami). Jednak ten zakład nie miał nigdy Oddziału w Sosnowcu (przynajmniej ja o takim nie słyszałem, więc litera "S" musi oznaczać coś innego.

A jednak ... W Sosnowcu istniała walcownia Hrabiego Renarda, która po wzlotach i upadkach od roku 1935 była dzierżawiona właśnie przez ... Hutę Bankową. Późniejsza Huta Cedlera.

A może to szyna po prostu Huty Bankowej z Dąbrowy Górniczej, a S oznacza "średnia". W Dobrym Mieście zlokalizowałem podobną szynę, ale datowaną na luty (II) 1951. Raczej trudno (w tym konkretnym przykładzie) doszukiwać się oddziału w Sosnowcu, skoro w 1945 huty zostały upaństwowione, a od 1949 huta w Sosnowcu nosiła nazwę im. Edmunda Cedlera. Marka fabryczna (1) została nadana jeszcze w latach 1920-tych wyrobom Towarzystwa Zakładów Hutniczych w Dąbrowie Górniczej. Poniżej zdjęcie szyny P.K.P. 1-HB-S-II-1951

 

[Jarząbek]

A może to szyna po prostu Huty Bankowej z Dąbrowy Górniczej, a S oznacza "średnia".

Słowa uznania. Cały czas dowiadujemy się czegoś nowego, czegoś co pozwala na prawidłową identyfikację poprzednich, przypuszczalnych stwierdzeń.
Jednocześnie z załączonego zdjęcia wynika, że poszczególne huty, w tym samym okresie czasu stosowały różne systemy oznaczeń.
Przykładowo na szynach z Huty Kościuszko z roku 1947 i z Huty Pokój z roku 1949 widać już oznaczenia S49 a w podanym przykładzie widać, że Huta Bankowa w roku 1951 jeszcze stosowała oznaczenia przedwojenne.
Całe szczęście, że jej późniejszy patron się o tym ... nie dowiedział.

 

[Stanisław1972]

Słowa uznania. Cały czas dowiadujemy się czegoś nowego, czegoś co pozwala na prawidłową identyfikację poprzednich, przypuszczalnych stwierdzeń.
Jednocześnie z załączonego zdjęcia wynika, że poszczególne huty, w tym samym okresie czasu stosowały różne systemy oznaczeń.
Przykładowo na szynach z Huty Kościuszko z roku 1947 i z Huty Pokój z roku 1949 widać już oznaczenia S49 a w podanym przykładzie widać, że Huta Bankowa w roku 1951 jeszcze stosowała oznaczenia przedwojenne.
Całe szczęście, że jej późniejszy patron się o tym ... nie dowiedział.

Dodam tylko, że Huta Pokój, na podstawie szyn jakie zlokalizowałem na stacji Dobre Miasto, oznaczała swoje szyny symbolem S49 już w 1947 i 1948.
Zdjęcia nr 1. P.K.P. 22 S 49 HP # 1947

Zdjęcie nr 2. P.K.P. 22 S 49 HP # 1948

Równocześnie szyny lżejsze ciągle sygnowała symbolem S (średnie). Dopiero później (ok. 1952 ?), przyjęto standard S42, w literaturze spotkałem się ze stwierdzeniem, że nastąpiło to w okresie planu sześcioletniego, jego początek datowany jest na rok 1950, ale nie spotkałem szyn z symbolem S42 wcześniejszych niż z 1953). Poniżej przykład dobromiejskiej szyny Huty Pokój z 1950, cechowanej tylko literą S.

Zdjęcie nr 3. P.K.P. 22 S HP # 1950

Jednocześnie przykład szyny Huty Pokój z tego samego roku 1950, ale z symbolem S49.
Zdjęcie nr 4. P.K.P. 22 S49 HP # 1950

Co do Huty Kościuszko to opierając się na przykładach szyn zlokalizowanych w Dobrem Mieście, jeszcze w latach 1951-53 cechowała ona na lżejszych szynach tylko S. Choć jak wspomniał kolega Jarząbek symbol S49, można spotkać już od 1947. Poniżej przykłady takich szyn z samym S:

Zdjęcie nr 5. P.K.P. 20 1951 # S. HUTA KOŚCIUSZKO.

Zdjęcie nr 6. P.K.P. 20 1952 # S. HK

Zdjęcie nr 7. P.K.P. 20 1953 # S. HK

 

[Stanisław1972]

Szyna w przybliżeniu
1902 BST ?
Zobacz załącznik 551793

Nie znam tej cechy, mogę tylko przypuszczać Bochumer Stahlwerke.

Na stacji Dobre Miasto położona jest podobna szyna z B ST na końcu, będąca produktem Konigshütte, tak więc prawdopodobnie oznaczenie na końcu nie odnosi się do nazwy huty tylko jest bliżej niezidentyfikowanym symbolem (być może nazwa-skrót jakiejś np. Kleinbahn dla której pierwotnie wykonano szynę, lub jakieś cechowanie odnoszące się do np. typu szyny, np. na prędce wymyślone coś co pasuje do BST Bayern Form (lub Baden Form) SchienenTypen). Poniżej zdjęcie dobromiejskiej szyny cechowanej KONIGSHUTTE o/s 1904 B ST dodam tylko, że o/s oznacza Oberschlesien, niemiecka nazwa Górnego Śląska.

 

[Kempol]

Zaraz podzwonię po starych walcownikach i popytam.

Trochę czasu się zeszło.... poniżej przedstawiam wynik "przeglądania" norm i przepisów.
Chronologicznie wycinki materiałów do których udało mi się dotrzeć:

Dziennik Urzędowy nr. 3 1932

Normalne Warunki Techniczne z 1945 - tutaj opisany jest sposób oznaczenia kalendarza, tak jak pisałem wcześniej.

Szyny Normalnotorowe 1955

Szyny Normalnotorowe 1965

Szyny Normalnotorowe 1970 - dokument ten wprowadza szynę S60 oraz zmianę oznaczenia miesiąca produkcji

Szyny Normalnotorowe 1980 - norma wprowadza dodatkowe oznakowanie: procesu wytwarzania oraz gatunku stali

 

[Jarząbek]

Ze względu na to, że tego typu skróty występują nie tylko na produktach Konigshütte, przypuszczam, że chodzi tu o oznaczenie technologii stali. W tym przypadku - B -system Bessemer'a a ST - Stahl.
Widziałem też wczesną szynę Union, na której ten napis wygląda następująco - Gussstahl (staliwo) B.
Do tej pory głównie się koncentrowałem na samych producentach, teraz na skutek Twoich dociekań jestem zmuszony rozszerzyć swoje zainteresowania. Dziękuję.

 

[Kempol]

Szyny Normalnotorowe 1984

Kolego Stanisław1972 życzę udanej lektury.

 

[Stanisław1972]

Ajajajaj !!! pełna satysfakcja , Myślę, że dzięki zdjęciom zamieszczanym w tym temacie przez wszystkich zainteresowanych, oraz informacjom jakie serwują tu koledzy Jarząbek, Kempol oraz ksiezyc_nad_gieesem, mamy w temacie „Szyneczki i ...” zbiór informacji na temat szyn spotykanych w Polsce, którego nie można zobaczyć nigdzie indziej w internecie. Zdobycia takich informacji (wielki szacunek za te „podzwonienie" i "przeglądanie" kolego Kempol) zapewne pozazdrościł by sam PRL-owski patron Huty Bankowej, o którym wspomniał kolega Jarząbek . Dzięki wiedzy jaką prezentują koledzy i którą dzielą się ze wszystkimi, bez wątpienia temat ten urósł do miana „kompendium informacji” na temat szyn. Moja „dociekliwość” w tym temacie, wiąże się z chęcią zgłębienia tematu w taki sposób, aby patrząc na różne szyny spotykane w Polsce, móc odczytać większość zawartych w ich cechowaniach informacji. Może moje wcześniejsze pytania o to, co oznaczają np. te charakterystyczne „krzaczki, kreski, kropki czy prostokąty” na szynach Huty Kościuszko czy Huty Pokój były nieco „dziecinne” ale myślę, że większość miłośników kolei nie miało pojęcia co tak naprawdę one oznaczały. Jeszcze raz wielkie dzięki za odpowiedzi i zamieszczane informacje. Na zakończenie mała, zabawna ciekawostka dotycząca szyn zlokalizowanych w Dobrym Mieście (swoją drogą jak do tego dopuszczono, np na kontroli jakości?). Chodzi o szyny Huty Częstochowa, rocznik 1931, które można spotkać w kilku miejscach na torach nr 1 i 2. Poniżej trzy zdjęcia – praktycznie identycznie cechowanych szyn, na jednej z nich widać wyraźny błąd w cechowaniu. A teraz zabieram się za lekturę

Zdjęcia 1, 2 i 3: P.K.P. 3. R. 1931. X. „S” HUTA „CZĘSTOCHOWA”

 

[Jarząbek]

Stare powiedzenie mówi: "Jak się powiedziało A, to należy powiedzieć i B..." a skoro już wcześniej powiedziałem B ... to należy powiedzieć M i T.
Aby się zbytnio nie rozgadywać ani nie tworzyć zbędnej literatury to postanowiłem zaprezentować wersję obrazkową, na której pokazałem oznaczenia procesu produkcyjnego szyn niemieckich.

 

[Kempol]

Uzupełnienie wpisu kolegi @Jarząbek ^a:

Proces Bessemera - stal z procesu konwertorowego;
Proces Martina - stal z procesu martenowskiego;
Proces Thomasa - stal z procesu konwertorowego.

 

[Stanisław1972]

Ajajajaj , to dokładają koledzy do pieca (pieca hutniczego dodam ). Jestem zmuszony (ale cieszę się z tego bardzo) sięgnąć do informacji dotyczących technologii produkcji stali, bo nie ukrywam, że w tym temacie jedyne co przychodzi mi do głowy to słowa piosenki „ojciec Bóg wie gdzie, Martenowski stawiał piec” . Odbyłem także wirtualną podróż z Google Street View, po Wielkich Piecach, hut, których produktem były lub są przedstawiane w tym temacie szyny. Ot i moja cała wiedza. Idąc jednak za ciosem, a właściwie za literami B, M, T, puki temat gorący, mam pytanie do kolegów czy cechowanie SM, spotykane na niektórych szynach po roku 1920, mogło oznaczać w takim razie proces Martina. Aby zobrazować temat posłużę się, jakże by inaczej, szynami zlokalizowanymi w Dobrym Mieście.

Zdjęcia nr 1 i 2. Szyny firmy KRUPP roczniki 1929 (jeszcze bez charakterystycznego logo) i 1933, na których widać symbol SM. Symbol ten przeglądając zdjęcia w internecie, spotykany jest od miej więcej końca lat 1920-tych do lat 1930-tych właściwie tylko na szynach Kruppa, choć spotkałem go również na szynie DONAWITZ, bodajże z 1936.

Zdjęcie nr 3. Jednocześnie Krupp walcował szyny bez tego znaku. Jako przykład dobromiejska szyna, ten sam rocznik co wyżej, KRUPP 1933 ale bez SM.

Zdjęcia nr 4 i 5. W latach 1940-tych symbol ten na szynach KRUPPA jest już nie spotykany. Poniżej zdjęcia szyn KRUPP 1940 i KRUPP 1942 zlokalizowane na terenie Dobrego Miasta.

Zdjęcia 6 i 7. Ale spotykany jest np. na produkowanych na potrzeby III Rzeszy, szynach okupowanej huty w Trzyńcu. Poniżej dobromiejskie szyny TRZYNIETZ 1941 SM oraz S41. TRZYNIETZ 1943 SM. Ta ostatnia pozwala sądzić, że symbol SM nie był jakimś typem czy profilem szyny, bo jest na niej cecha S41. odnosząca się do tego typu informacji.

Jedyne co przychodzi mi teraz do głowy, dzięki informacjom zamieszczonym przez kolegów, że symbol SM to właśnie oznaczenie sposobu procesu produkcji szyn systemem Martina. Mam również takie myśli, że skrót ten może oznaczać np. Siemens-Martin (czyli właściwie to samo - piec martenowski) . Co ciekawe w internecie można przeczytać, że otrzymywana w piecu martenowskim stal jest lepsza od otrzymywanej w konwertorach, gdyż zawiera mniej fosforu i siarki. Tym niemniej nasza najmłodsza i chyba najnowocześniejsza huta - Huta Katowice (otwarta w grudniu 1976) produkuje szyny w tradycyjnym procesie konwertorowym (dzięki koledze Kempol wiemy, że mówi o tym charakterystyczny prostokąt cechowany przed symbolem liniowym typu stali). Nie znam się na tym, ale być może dla szyn kolejowych nie ma to dużego znaczenia (zawartość siarki i fosforu), stąd przyjęcie przez Hutę Katowice, w procesie produkcji szyn kolejowych, takiej technologii, zapewne prostszej technicznie i tańszej, a nie martenowskiej. Wracając do Kruppa, być może gigant stalowy jakim był, produkował szyny na kilka sposobów i swoje produkty w latach 1930-tych sygnował symbolem SM lub nie, w przypadku procesu konwertorowego. Ale to tylko snucie domysłów.

 

[Jarząbek]

Jedyne co przychodzi mi teraz do głowy, dzięki informacjom zamieszczonym przez kolegów, że symbol SM to właśnie oznaczenie sposobu procesu produkcji szyn systemem Martina. Mam również takie myśli, że skrót ten może oznaczać np. Siemens-Martin (czyli właściwie to samo - piec martenowski) ..

Jeżeli jesteśmy przy piecach to rzekłbym ... ciepło, ale nie gorąco. Wystarczy włączyć dmuchawkę i po chwili już mamy ...
SM to skrót dwóch wyrazów - Stahl Martin.

 

[Kempol]

Nie wdając się w szczegóły, trochę historii będzie potrzebne:

1856 proces Bessemera - konwertorowy (kwaśny-krzemionkowy);
1864 proces Siemensa–Martina - martenowski;
1878 proces S.G. Thomasa - konwertorowy (zasadowy -dolomitowy);
1959 proces LD (skrót od Linz Donawitz) - konwertorowy tlenowy (zasadowy - dolomitowy);

Obecnie większość hut surowcowych produkuje stal w konwertorach tlenowych, proces martenowski został zarzucony ze względów ekonomicznych oraz skomplikowania technicznego.

Poniżej jeszcze wycinek z " Warunki wykonania i odbioru szyn kolejowych", 2010

 

[prepik]

A jako przerywnik, do tak świetnie prowadzonej dyskusji , dzwonek z podbocheńskich Chodenic. Oczywiście stojący na szynach kolejowych. Proszę o parę słów na temat...

 

[Kempol]

Szyna z austryjackiej huty Donawitz z procesu martenowskiego z roku 1902. Ciekawostką jest że właśnie w tej hucie 57 lat później wynaleziono konwertor tlenowy, powszechnie stosowany do dziś.
Jeszcze jedna ciekawostka, równo 100 lat wcześniej miał miejsce pierwszy spust surówki z wielkiego pieca Reden w Hucie Królewskiej.

 

[Jarząbek]

Na tej szynie dobrze widać oznaczenie procesu produkcyjnego - M.ST. - Martin Stahl.

 

[Gerson]

Co ciekawe w internecie można przeczytać, że otrzymywana w piecu martenowskim stal jest lepsza od otrzymywanej w konwertorach, gdyż zawiera mniej fosforu i siarki. Tym niemniej nasza najmłodsza i chyba najnowocześniejsza huta - Huta Katowice (otwarta w grudniu 1976) produkuje szyny w tradycyjnym procesie konwertorowym (dzięki koledze Kempol wiemy, że mówi o tym charakterystyczny prostokąt cechowany przed symbolem liniowym typu stali). Nie znam się na tym, ale być może dla szyn kolejowych nie ma to dużego znaczenia (zawartość siarki i fosforu), stąd przyjęcie przez Hutę Katowice, w procesie produkcji szyn kolejowych, takiej technologii, zapewne prostszej technicznie i tańszej, a nie martenowskiej.

Obserwuję ten temat z dużym zainteresowaniem. Poruszane tematy sprawiły, że zmusiłem się do odświeżenia swojej wiedzy z materiałoznawstwa.
Co do siarki i fosforu sytuacja wygląda następująco:

Siarka dostaje się do stali z rud żelaza i jest szkodliwą domieszką stali. Można ją w znacznej mierze usunąć, jeżeli stosuje się podczas wytapiana zasadowy proces martenowski lub zasadowy proces elektryczny. W stali zwykłej jakości dopuszcza się większą zawartość siarki do 0,05%, natomiast w wysokojakościowych ogranicza się ją do 0,02-0,03%. Siarka nie rozpuszcza się w żelazie, lecz tworzy siarczek żelazawy FeS (szczegóły tego procesu pominę). Występowanie w stalach tej łatwo topliwej i kruchej mieszaniny powoduje kruchość stali nagrzanych do temperatury powyżej 800C (tzw. kruchość na gorąco) i w stali pojawiają się naderwania i pęknięcia. W szynach dopuszczalna zawartość siarki wynosi 0,05%, co można otrzymać w obu w/w procesach. Pozostaje kwestia kosztów wytworzenia wyrobu.

Natomiast z fosforem sytuacja wygląda nieco inaczej. Generalnie jest on szkodliwą domieszką stali, ale z małymi wyjątkami. On także dostaje się do stali z rud żelaza. Podczas procesu wytapiania stali zostaje on z niej usunięty w mniejszym lub większym stopniu, zależnie od zastosowanego rodzaju procesu stalowniczego. Fosfor zmniejsza bardzo plastyczność i podwyższa temperaturę, w której stal staje się krucha (tzw. kruchość na zimno). Ten wpływ fosforu jest bardzo wyraźny wówczas, gdy jego zawartość w stali jest większa niż 0,1%, jednak w niektórych przypadkach jego zawartość powyżej 0,05% jest już niebezpieczna. Podczas krystalizacji stali zachodzi silna segregacja fosforu, wskutek czego w pewnych miejscach zawartość fosforu będzie dość znaczna i będzie powodować kruchość. Dopuszczalna zawartość fosforu w szynach wynosi 0,05%. Co ciekawe w niektórych przypadkach zawartość fosforu w stali może być pożyteczna (stal automatowa), a w przypadku obecności również miedzi (0,25-0,40%) zwiększa się odporność stali na korozję atmosferyczną.

 

[Kpt. Nemo]

Blado na tle tej akademickiej dyskusji wypadnie mój wpis, ale obiecałem koledze z klubu że wrzucę jego zdjęcie, znaleziska które go ucieszyło, czemu nie miałbym zrobić mu przyjemności.
Co prawda to nie szyna ale z szynami związana.

Ceownik ostoi wagonu gospodarczego(XK03-0521) znalezionego w Dąbiu nad Nerem, autor Przemek Adamowskiego.

 

[Jarząbek]

Blado? Ależ skąd. Błyszczy się jak ...
A sam ceownik został wyprodukowany w Maxhütte Unterwellenborn w Turyngii. Natomiast litery W.P. to przypuszczalne oznaczenie wyrobu.

 

[Stanisław1972]

Myślę, że ważne jest to, że dyskusja trwa, a temat nie "wypalił się" po kilkudziesięciu postach, a wręcz przeciwnie "nabrał rumieńców". Osobiście muszę przyznać, że w ciągu miesiąca dowiedziałem się więcej na temat szyn niż przez ostatnie 20 lat moich zainteresowań kolejnictwem, i to jest sedno owej dyskusji i tematu zapoczątkowanego przez kolegę Pawła, i tu należą się szczególne słowa uznania dla kolegi, bo gdyby nie rozpoczęcie tematu to zapewne dalej żył bym w nieświadomości jak niezwykle ciekawym tematem mogą być szyny, a bez szyn... no cóż, bez szyn to chyba nie było by całej reszty zagadnień związanych z kolejnictwem .

W nawiązaniu do postów o szynach w Dobrym Mieście, „spożytkowanych” jako elementy konstrukcji kozłów oporowych oraz wykorzystanych jako słupki do podtrzymywania siatki ogrodzenia, aby dopełnić temat, zamieszczam serię zdjęć przedstawiających fragmenty szyn, wykorzystane jako słupki wyznaczające granice terenu kolejowego. Wszystkie słupki (jest ich kilkanaście) postawione są na odcinku toru szlakowego, w kierunku Braniewa, za semaforem wjazdowym H. Po prawej stronie toru znajduje się dobromiejski elewator (obecnie należący do firmy CEFETRA), po lewej teren należy do kilku podmiotów, w tym do dobromiejskiej firmy złomiarskiej, firmy Now-Met i nieco dalej do firmy Naber, ta ostatnia posługuje się już adresem w graniczącej bezpośrednio z Dobrym Miastem, Nowej Wsi Małej. Na pięciu szynach-słupkach granicznych, można dostrzec cechowania. Słupki zaprezentowane są według wzrastającej odległości od semafora wjazdowego, w kierunku Ornety.

Zdjęcie nr 1. G-OSNABRUECK 1927. Huta w Georgsmarienhütte (powiat Osnabrück ) po I w. św. (od ok. 1920) sygnowała swoje szyny nazwą z dodatkową literą G, oznaczającą zarówno nazwę huty jak i miejscowości – siedzibę huty.

Zdjęcie nr 2. OSNA... szyna, tak jak wyżej, pochodząca z Georgsmarienhütte. Brak litery G, przed nazwą OSNABRUECK (lub OSNABRÜCK), wskazuje, że szyna prawdopodobnie pochodzi z okresu przed 1920 r.

Zdjęcie nr 3. ...67 S49 w tej końcówce oznaczenia (jeżeli dobrze ją odczytuję), można dopatrzeć się (po kroju liter i cyfr oraz ich rozmieszczeniu) produktu radzieckiej (obecnie ukraińskiej) huty Azowstal, innym kandydatem może być czechosłowacka huta (obecnie czeska) z miejscowości Trzyniec, ale według mnie cyfry 6 czy 9 cechowane przez tą hutę w latach 1960-tych były nieco bardziej kanciaste.

Zdjęcie nr 4. Widok na tor szlakowy, kilometraż 24.0. W tym miejscu, cechowania producenta widnieją na obu słupkach, po lewej i prawej stronie toru. W oddali, widać strażnicę przejazdową – to w jej ogrodzeniu znajduje się szyna M.H.U. z 1944 r, zaprezentowana w poście o kozłach oporowych i słupach ogrodzenia.

Zdjęcie nr 5 - słupek po lewej. UNION 1917. Producent znany więc nie trzeba przedstawiać. Dodam tylko, że w 1910 „zjednoczone huty” (marka UNION powstała w 1872 w wyniku zjednoczenia się takich hut jak Dortmunder Hütte z Dortmundu, Henrichshütte z Hattingen oraz Neuschottland Hütte z Essen-Horst) zostały przejęte przez Deutsch-Luxemburgische Bergwerks- und Hütten-AG. Dodam również, że już pod koniec XIX wieku na dobre znikły w oznaczeniach szyn poszczególnych hut dodatkowe symbole literowe, sygnowane obok napisu UNION (np. D, DH, HORST itp.), a szyny oznaczano tylko cechowaniem nazwy UNION i rokiem produkcji, tak więc trudno jednoznacznie stwierdzić z jakiej konkretnej huty może pochodzić przedstawiona na zdjęciu szyna.

Zdjęcia nr 6 i 7 – słupek prawy. ...RÓL HUTA 1927 M # produkt Huty Królewskiej. Na zdjęciu nr 7 dodatkowo pokazany jest symbol, który widoczny jest na końcu napisu. Może słabo widoczny na zdjęciu ale jego poszczególne elementy są wypukłe i zostały „potwierdzone” organoleptycznie przy pomocy palców. Symbol ten oznacza miesiąc czerwiec.