Historia rodziny wagonów 401Z autorstwa Krzysztofa Koja + pełna sesja fotograficzna :
Dla nielubiejących fb i potomności:
W roku 1960 CBK PTK w Poznaniu opracowało projekt 4-osiowej węglarki o granicy obciążenia 60t, z wyjmowanymi ścianami o wysokości 950 mm, oznaczonej jako typ 401Z. Był to wagon zaprojektowany przede wszystkim do przewozu ładunków sypkich o dużym ciężarze właściwym, takich jak np. ruda żelaza, który po wyjęciu ścian, mógłby także służyć do przewozu ładunków o dużej masie skupionej (np. ciężkich pojazdów wojskowych). Wagony prototypowe typu 401Z ,w dwóch wariantach wykonania, a także serię informacyjną oraz pierwsze wagony seryjne oznaczone jako 401Z/1, wyprodukowano w Hucie Ostrowiec w latach 1961-63.
Po dokonaniu pewnych modyfikacji konstrukcji, polegających m. in. na zastosowaniu wózków typu 1XTa (co pozwoliło podnieść prędkość eksploatacyjną tych wagonów do 100 km/h), w roku 1966 wznowiono ich produkcję w Fabryce Wagonów „Świdnica”, oznaczając je jako typ 401Zb. W praktyce, wagony te używane były przez PKP do przewozu rudy żelaza, kursując niemal wyłącznie w zwartych składach pomiędzy wschodnią granicą Polski, a Nową Hutą oraz hutami Górnego Śląska. Budowę węglarek typu 401Zb kontynuowano aż do roku 1973, dostarczając je dla PKP także w wersji bez ścian, jako platformy serii Slps.
W oparciu o konstrukcję wagonu 401Zb produkowane były, również inne jego odmiany, jak: 401Zc (z ogrzewaną podłogą), 401Ze (platforma z kłonicami i ścianami czołowymi), 401Zh (węglarka do przewozu wlewków dla Huty Katowice), a także wersje eksportowe dla Węgier: 401 Zd (platforma z odchylnymi ścianami czołowymi), 405W (węglarka z wysokimi ścianami) oraz 405Wa (platforma bez kłonic i ścian do przewozu wyrobów hutniczych). Już po zakończeniu produkcji wagonów typu 401Zb, na bazie konstrukcji ich podwozi wykonano także niewielkie partie wagonów pojemnikowych do przewozu karbidu i wapna, typu 401Zg (1976) oraz 401Zf (1973). Ogółem, w latach 1961-1978 wyprodukowano 9544 wagonów z rodziny 401Z, w tym 1222 dla Węgier.
Wagony 401Zb okazały się konstrukcją udaną i trwałą, dlatego też PKP, a później także PKP Cargo, zleciły przebudowę części nadal znajdujących się w eksploatacji wagonów tego typu, chcąc dostosować je do ówczesnych potrzeb przewozowych. Powstały w ten sposób kolejne odmiany tej konstrukcji: 401Zk (węglarka z wysokimi ścianami), 401Zl (węglarka z odchylnymi ścianami czołowymi), 401Zp (węglarka ze stałymi ścianami i metalową podłogą). Rekonstrukcję zlecono Fabryce Wagonów „Gniewczyna”, gdzie w latach 1996-2004 przebudowano ogółem 2119 wagonów 401Zb i 401Ze na wagony wspomnianych wyżej typów. W latach 1999-2004 dokonano również przebudowy kilkuset wagonów z rodziny 401Z, głównie platform 401Ze, na wagony samowyładowcze systemu „dumpcar” typu 443V. Niezależnie od tego, na zlecenie różnych zakładów naprawy infrastruktury kolejowej, pewną ilość wagonów 401Zb/401Ze przebudowano także na platformy specjalne do przewozu podkładów kolejowych, oznaczając je jako typ 401Zm („Mastisa”). Autor: Krzysztof Koj