Piękny dworzec, wielka szkoda, że nie zachował się do czasów współczesnych, przynajmniej we fragmencie - np. jego wschodnie skrzydło ze wschodnią wieżą zegarową... Nieco porządkując (datami) to co Koledzy napisali wcześniej, pokrótce opiszę powolną śmierć (rozciągniętą w czasie na co najmniej 11-13 lat) tego pięknego obiektu. Notabene zastanawia mnie, czy wówczas działali jacyś konserwatorzy zabytków, bo trudno mi sobie wyobrazić sytuację, że niemal 85 letni (wówczas) budynek, bez wątpienia zabytek architektury (Marconi ! - jeden z najwybitniejszych architektów pierwszej połowy XIX w), niezwykle ważny dla historii miasta (pierwsze "okno na świat"), tak po prostu spisano na straty
.
Bez wątpienia dworzec stał w całej okazałości jeszcze pod koniec lat 1920-tych, i dopiero w 1930 lub na początku 1931 roku zaczął powoli znikać z krajobrazu Warszawy. W 1930 roku postępująca budowa linii średnicowej przypieczętowała los zachodniego skrzydła dworca.
Zdjęcie nr 1. Znana fotografia z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego (NAC). Obrazująca budowę linii średnicowej. Datowana na
sierpień 1931. Widać, że zachodnia wieża jeszcze stoi, choć krańcowy budynek jest już bez wątpienia wyłączony z użytkowania.
Zdjęcie nr 2. Kolejne zdjęcie, również z NAC, pokazuje, że prace rozbiórkowe zbliżają się powoli do wieży zachodniej, a budynku ze zdjęcia poprzedniego już nie ma. Zdjęcie datowane jest na
1931 r. jednak biorąc pod uwagę wyżej zamieszczone zdjęcie, jest to prawdopodobnie nadal sierpień lub może już wrzesień 1931 (na pewno lato, bo pracownicy siedzący na ziemi są rozebrani do pasa).
Zdjęcie nr 3. Kolejne zdjęcie, również zbiory NAC, datowane jest na
1931 - 1933 r. Być może to rok 1932. Widać na nim, że wieża zachodnia jest już rozebrana, jednak centralna bryła budynku dworca stoi w całości.
Pomimo postępującej rozbiórki zachodniego skrzydła, wschodnia część dworca funkcjonowała nadal. Dowodem na to, są poniższe zdjęcia ze zbiorów NAC, datowane na
1 wrzesień 1931 r. Tym razem data jest nie do podważenia. Posła
Tadeusza Hołówkę zamordowano 29 sierpnia 1931, a trumnę z ciałem sprowadzono koleją do Warszawy w dniu 1.09.1931. https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Hołówko
Zdjęcie nr 4a. Uczestnicy pogrzebu oczekujący na przyjazd pociągu z trumną Tadeusza Hołówki. 1.09.1931. Widok fragmentu dworca od strony peronów.
Zdjęcie nr 4b. Pogrzeb posła Tadeusza Hołówki w Warszawie. Przeniesienie trumny z dworca na karawan. 1.09.1931. Widok fragmentu dworca od strony miasta.
Kolejne zdjęcie przedstawia wygląd centralnej bryły dworca w lutym 1933 (wg NAC), oraz jej usytuowanie względem dworca tymczasowego, który jest zamieszczony na kolejnej, poglądowej fotografii.
Zdjęcie nr 5. Prace przy budowie nowego dworca głównego i widok na centralną bryłę byłego dworca Warszawsko-Wiedeńskiego w
lutym 1933 (NAC). W głębi, na lewo, dworzec tymczasowy.
Zdjęcie nr 6. Dworzec tymczasowy widoczny na fotografii wyżej. Zdjęcie z
listopada 1933.
Tragiczne w skutkach wydarzenie, zmieniające po raz kolejny wygląd dworca miało miejsce
26 marca 1934. Zawaliła się wówczas ściana zachodniej części centralnej budynku, od strony peronów, przygniatając 7 pracowników składu bagażowego.
Zdjęcie nr 7. Widok ogólny na miejscu katastrofy i strażacy podczas akcji ratunkowej. Widok od strony peronów. Źródło NAC. 26.03.1934.
Katastrofa budowlana nie wyłączyła z użytku wschodniego skrzydła dworca. Dowodem na to są dwie poniższe fotografie z zasobów NAC.
Zdjęcie nr 8. Wyjazd Prezydenta RP Ignacego Mościckiego na obchody 10 rocznicy III powstania śląskiego z Dworca Głównego (dawnego Warszawsko-Wiedeńskiego) w Warszawie.
2 styczeń 1935. Widok dworca od strony peronów.
Zdjęcie nr 9. Powrót Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych RP generała Edwarda Rydza-Śmigłego po złożeniu wizyty oficjalnej we Francji.
Wrzesień 1936. Widok wschodniej części dworca od strony placu.
W owym czasie, w latach 1935 - 1939 (po katastrofie budowlanej z marca 1934 i rozbiórce 2/3 środkowej, trzypiętrowej bryły dworca, budynek byłego Dworca Warszawsko-Wiedeńskiego składał się tylko ze wschodniej części bryły centralnej plus wschodnie skrzydło z wieżą zegarową. Widać to dobrze na fotografii niżej.
Zdjęcie nr 10. Przybyła do Warszawy na zawody studentów polskich i belgijskich w piłce nożnej, pływaniu i szermierce, drużyna belgijska na nowym Dworcu Głównym w Warszawie. Prawdopodobnie
1 kwiecień 1937 ponieważ zawody odbyły się w dniach 2 - 4 kwiecień 1937. W dali widać okrojoną bryłę centralną dawnego Dworca Warszawsko-Wiedeńskiego. Ciekawy jest również napis, informujący, że do kas biletowych można dostać się od strony ul. Marszałkowskiej i Chmielnej - czyli funkcjonowały one w dworcu tymczasowym.
Pomimo okrojonego wyglądu dworca, jako całości, wydaje się, że tuż przed wybuchem wojny, wschodnia część dworca z wieżą zegarową funkcjonowała nadal i nadal wpisywała się w architekturę miasta (przeznaczona była do zachowania ?). Poniższe zdjęcie, ze zbiorów NAC przedstawia w/w wieżę zegarową i datowane jest na 1938 rok.
Zdjęcie nr 11. Rozrzucanie ulotek propagandowych na skrzyżowaniu ul. Marszałkowskiej i al. Jerozolimskich w Warszawie. Wybory do Rady Miejskiej w Warszawie odbyły się w
grudniu 1938, tak więc można zawęzić datowanie zdjęcia do miesiąca tego roku. Widoczna wieża wschodnia dworca, wydaje się ciągle funkcjonującym budynkiem.
Wybuch wojny przyniósł kolejne zniszczenia. Bombardowania we wrześniu 1939 nie przyniosły wprawdzie bezpośrednich trafień (dworzec zachował swoją formę z lat 1935 - 1938, nie uległ zburzeniu), ale spowodowały pożary i wypalenie bryły dworca, w tym zniszczenie dachu. Widać to m.in. na zdjęciu w Wikipedii z końca 1939 r.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Dworzec_Wiedeński#/media/File:Zniszczony_Dworzec_Główny_w_Warszawie_wrzesień_1939.jpg
Zdjęcie nr 12. Ciekawe zdjęcie lotnicze Luftwaffe z
1940 roku. Widać zrujnowany, nowy dworzec główny, w miejscu dworca tymczasowego - pusty plac. Dawny Dworzec Warszawsko-Wiedeński jest zniszczony ale zachował swoją formę jak ze zdjęcia nr 10 z kwietnia 1937 r. (1/3 bryły środkowej, tej z trzema piętrami, plus skrzydło wschodnie z wieżą zegarową).
Zdjęcie nr 13. Znane zdjęcie z Wikipedii,
https://pl.wikipedia.org/wiki/Dworzec_Wiedeński zamieszczam w odniesieniu do wpisu Kolegi
kptkloss z zapytaniem czy pewna jest informacja, że Niemcy rozebrali ruiny w 1940 r.
Pozostałe po wrześniu 1939 r. ruiny rozebrali Niemcy w 1940 r.
Bo wydaje mi się, że poniższe zdjęcie z Wiki, mogło być zrobione zimą 1941/42 lub nawet 1942/43. Ruiny dworca ze zdjęcia wyżej, Luftwaffe z 1940, mają m.in. kompletną wieżę zegarową, na zdjęciu niżej ruiny te wyglądają tak jakby stały już dobry rok i niszczały. Te druty kolczaste i dość ponura atmosfera zdjęcia (może to jednak tylko moja wyobraźnia) przywodzą mi na myśl, późniejsze lata okupacji, po czerwcu 1941, czyli ataku Niemiec na ZSRR. Warszawa stała się wówczas m.in. punktem przerzutu wojsk na wschód - stąd warszawskie dworce jako strategicznego znaczenia były pod specjalnym nadzorem i ogradzano je m.in. drutem kolczastym, co w 1940 roku chyba nie było praktykowane. Ale może się mylę
.
Natomiast bez wątpienia Kolega ma rację, że w 1944 ruin tych już nie było.
Na fotografii lotniczej z wiosny 1944 r. (fragment jednego ze zdjęć, zamieszczonych w książce "Warszawa - ostatnie spojrzenie") widać pusty plac u zbiegu Marszałkowskiej i Alei Jerozolimskich
Stąd błędne są informacje na Wikipedii i innych źródłach, że ruiny wieży zegarowej dworca wysadzono w maju 1947. Nie istniały one już podczas Powstania Warszawskiego. Poniżej zdjęcia z 1944, pierwsze, datowane na
wiosnę 1944 zamieścił już Kolega
kptkloss jednak przedstawia ono tylko fragment ogólniejszej panoramy, którą można zobaczyć niżej. Dwa kolejne datowane są na lipiec 1944. Wszystkie to zdjęcia lotnicze Luftwaffe. Widać na nich dobrze m.in. wybudowany przez Niemców w czasie wojny dworzec w miejscu przedwojennego polskiego dworca tymczasowego od strony ul. Chmielnej.
Zdjęcie nr 14.
Wiosna 1944.
Zdjęcia nr 15a i 15b.
Lipiec 1944. Wydawać by się mogło, że zrobione są w jednym czasie co zdjęcie wyżej (... i np. zdjęcia nowego dworca głównego z tematu
Kolej w Warszawie i okolicach z postu #2.637 ), jednak szczegóły wyglądu placu, po dawnym Dworcu Warszawsko-Wiedeński wskazują, że to prawdopodobnie zdjęcia z dwóch, różnych lotów Luftwaffe nad stolicą.